Wičhóoyake Kiŋ: Iktómi Čhuŋwítku kiŋ Glúze

Itówapi kiŋ lé Eric McConnell káǧe, Perna Studios Classic Mythology uŋ, na uŋúŋkhiyapi

Ella Deloria lé owá égnake

Iktómi čhiŋčá kiŋ ótapi čhaŋkhé oyáte tȟáŋka iyéčhel ȟeyáta thípi škhé. Hokší-tȟokápȟa kiŋ hé wikȟóškalaka héčha na líla wíŋyaŋ wašté. Yuŋkȟáŋ aŋpétu waŋ él Iktó tȟawíču kiŋ léčhel wókiyake: “Hó, winúȟča, táku iwáhočhiyiŋ kte ló. Héčhel uŋ waktáya yaúŋ kta čha. Lečhála wičhóthi kiŋ ektá waí yuŋkȟáŋ hél kȟoškálaka waŋ atáwayiŋ na čhuŋkšíuŋye kiŋ yúza čhíŋ kéye (tȟokápȟa kiŋ hé), na uŋ watóhaŋl lél hiyóu kta kéye.

“Čha he toháŋl hí kiŋháŋ, takómni tȟokápȟa hiŋgnáyiŋ kte ló. Iŋšé miyé leháŋl aŋpétu tukté waŋží mitȟáwa kta tȟaŋíŋ šni yeló. Héčhel amíč’ibleze lo. Hó naháŋ lé očhíčiyaka wačhíŋ: Uŋgnáš čhaŋlé yaúŋ na čháŋ waŋží čhoǧíŋ šá čha oyákaȟloke séhiŋgle háŋtaŋš, hé aŋpétu kiŋ takómni mat’íŋ kte ló. (Hé haŋhépi iwáhaŋbla čha hé uŋ hé slolwákiye.) Na él waúŋ šni kiŋháŋ, wakȟáŋyeža óta kiŋ lená theȟíya owíčhawakiȟ’aŋ kte ló.

“Čha hé uŋ lé iwáhočhiya wačhíŋ. Uŋgná mat’á háŋl kȟoškálaka uŋ hé čhuŋkší hiyóhi háŋtaŋš, wáŋčagna tákeye šni khéš k’ú wo. Hé éčuȟčiš uŋkíčhiŋčapi kiŋ takúku iwíčhakičigni kta okíhi yeló. Hó na mat’á séhiŋgle kiŋháŋ, ečháš šuŋȟpála kiŋ lená waŋží kté na iyóȟpeyiŋ na taŋyáŋ lolóbyiŋ na yuhá émauŋpa yo. Lowáčhiŋ s’a čha slolmíyečiye ’uŋ,” eyá ké.

Wóglag iglúštaŋ kiŋ heháŋl tȟawíču kiŋ čhaŋk’íŋ iyáya ké. Katáŋhaŋ tóto hiŋgníŋ na waná toháŋtuka yuŋkȟáŋ ečhíyataŋhaŋ čháŋ óta k’íŋ glí na heyá ké, “Wičháȟča, šičáya owáȟ’aŋ kštó. Lečhála čhoǧíŋ šá waŋ owákaȟloke ’uŋ,” eyá yuŋkȟáŋ héčhena ȟčiŋ Iktó ištógmuziŋ na “Mat’é” eyíŋ na áptaŋyaŋ ké.

Yuŋkȟáŋ čhiŋčá kiŋ iyúha ókšaŋ čhéya oíŋyaŋkapi; “Até! Até!” eyáya čhéyapi ké. Yuŋkȟáŋ húŋkupi kiŋ íŋš wasé eyá ičú na čhéyaya heyá ké, “Mihíŋgna, líla wičháša ítaŋ k’uŋ! Tókhel wasé kiŋ lé iwéčiyuŋ kte sél?” eyá yuŋkȟáŋ héčhena Iktó, lečhálaš t’é k’uŋ, tuŋwíŋ na “Ité kiŋ ókšaŋ” eyíŋ na akhé t’á ké. Čhaŋkhé čhiŋčá kiŋ, “Iná, até kiní ’uŋ,” eyápi uŋkȟáŋ akhé pȟakás’iŋ na “Waná” eyíŋ na akhé t’á ké.

Hó čha tȟawíču kiŋ wasé kiŋ ité kiŋ ikíčiyuŋ na tȟaŋčháŋ kiŋ átaya taŋyáŋ opémnitȟuŋ na šuŋȟpála waŋ lolóbyiŋ na čhaŋágnakapi waŋ él éuŋpa ké. Na čhuŋwítku kiŋ khíŋ na hekíye, “Čhúŋkš, niyáte iyáye šni haŋní táku tóna iwáhomaya čha ečhél ečhúŋk’uŋpi kta waŋ yaŋké ’uŋ. Hé išnála šna nisúŋkala kiŋ wíwičhakigni kȟá, na waná él uŋ šni kiŋ lé uŋ theȟí slolyéwičhakhiye ’uŋ,” eyá ké.

Ítohaŋtu yuŋkȟáŋ, aŋpétu waŋ él, hiŋgnáku ȟpáye k’uŋ héčhiya í na glí kiŋ heháŋl heyá ké, “Čhuŋkší, waŋnáš niyáte huhú kiŋ khúl makȟáta okálalaya hiyéye ’uŋ,” eyá čhaŋkhé wikȟóškalaka uŋ líla čhéya ké. (Hó éyaš leyálaka hená šuŋȟpála huhú čha Iktómi taŋyéla yasmí na makȟáta iȟpéye éyaš slolyápi šni.)

Ítonačhaŋ yuŋkȟáŋ hokšíla-hakáktala waŋ špúkešni yuŋkȟáŋ hé é čha tókhiyataŋhaŋ glí na heyá ké, “Iná, wičháša waŋ pahá-ta nážiŋ-haŋ čha ektá waí yuŋkȟáŋ oglákiŋ na tȟaŋké hiyóu kéye, éyaš akhé atéuŋyaŋpi kiŋ t’á čha iyókšilya nážiŋ kéye ló,” eyá oyáka ké.

Čha húŋku kiŋ, “Ihó, čhúŋkš, niyáte táku iwáhomaya kepȟé uŋ hé lé é kštó. Hé hiyónihi kiŋ niyáte eyé kiŋ ognáyaŋ wáŋčak hiŋgnáyayiŋ kte ’uŋ,” eyá ké. Héčhena húŋkupi kiŋ thípi waŋ tȟáŋka kíčaǧiŋ na thimáhel yučhókȟakȟaya égle ké. Wičháša čhóla úŋ čha čhuŋwítku kiŋ hiŋgnátȟuŋ kte kiŋ él išnála škíŋčiye kiŋ hé awáčhiŋ na ikčápta čhéya škhé. “Čhuŋkší, niyáte kiŋ líla wítaŋ k’uŋ; naháŋȟčiŋ él úŋ kiŋ, lé áta aíškiŋčiyiŋ kta kȟá. Héčhaŋmi na líla čhaŋtémašiče ’uŋ,” eyíŋ na čhéyaya wówaši ečhúŋ čha čhuŋwítku kiŋ nakéš líla ókiye.

Waná lol’íȟ’aŋ yuštáŋ na “Hó čhíŋkš, iyáyiŋ na nitȟáŋhaŋ kiŋ kičhó we,” eyá čhaŋkhé hokšílala-hakákta waŋ tȟoká wahóši-glí uŋ hé iyáyiŋ na “Tȟaŋháŋ, iná lečháš níčho umáši yeló, tȟaŋké kičhí yaúŋ kta čha,” eyá yuŋkȟáŋ “Háu” eyá ké. “Héčhetu weló, tȟaŋháŋ. Tkȟá tȟoéyaš tȟuŋkáŋ – niyáte kiŋ – t’á čha líla čhaŋtémašiča čhaŋkhé wačhéyiŋ kte ló,” eyá čhéya ké.

Héčhena čhéyaya thípi kiŋ étkiya ú čhaŋkhé kȟúŋku kte kiŋ heyé, “Wičháša waŋ wóimnaka čha lél thí k’uŋ…waná él úŋ šni čha oíyokšiče lé,” eyá čhéya ké. Waná thípi waŋ lečhála wičhákičaǧapi k’uŋ hél kȟoškálaka kiŋ thimá íyotakiŋ na itȟáŋkal wíŋyaŋ uŋ hé táku óta wíȟpeya ké. Kȟoháŋ, ókšaŋ oyáte kiŋ wičháwota ké.

Yuŋkȟáŋ hokšíla špúkešni uŋ hé tȟaŋháŋku kiŋ ihákab ečé úŋ yuŋkȟáŋ uŋgná húŋku kiŋ ektá glí na heyé, “Iná, tȟaŋké hiŋgnáku kiŋ líla até iyéčheča yeló,” eyá čha húŋku kiŋ íyoktekiŋ na “Niyáte t’á čha waná huhú kiŋ okáblelya hiyéye ’uŋ…tákuȟča yakȟá čha!” ekíyiŋ na tȟaŋkál škál ší, k’éyaš akhéšna glí na heyá-haŋ ké.

Haŋkéya awáčhiŋyaŋ čhaŋkhé híŋhaŋni láȟčiŋ kiktá na čhuŋwítku thí kiŋ él éyokas’iŋ yuŋkȟáŋ Iktómi hé é čha sičháŋ zizíyela yuŋká čha waŋyáŋkiŋ na áta itómni s’e čhaŋzéka škhé. “Waȟtéšni šíče kiŋ!” eyíŋ na čháŋ tȟáŋka waŋ ičú na yuhá thimá iyáyiŋ na kaȟúȟuǧa škhé.

Hó éyaš áta waštéyela kat’é šni haŋní, tókhel Iktó naíč’išpiŋ na iyáyekiye. Na hetáŋhaŋ tókhi iyáye ka čhél éš. Heháŋyela oíhaŋke.