Yašlé é na Matȟó

Ella Deloria lé owá égnake

Yašlé waŋ tókhiya yá-haŋ yuŋkȟáŋ othíweta waŋ él míla waŋ iyéyiŋ na yuhá héčhena yá ké. Ȟčeháŋl pahá akȟótaŋhaŋ matȟó tȟáŋka waŋ ú čha kȟokíphiŋ na blokáskaska-ič’íyiŋ na heyé, “Wáŋ, híŋhaŋni kiŋ lé táku tȟáŋka tȟebwáya owákihi čha léčhel blowákaska-he!” eyá ké. Yuŋkȟáŋ matȟó kiŋ íŋš-eyá blokáskaska na, “Wáŋ, híŋhaŋni kiŋ lé táku níškola tȟebwáya owákihi čha léčhel blowákaska-he ’uŋ!” eyá ké.

Heyá čha heháŋl yašlé k’uŋ íčat’a kȟópȟegla čha míla waŋ iyéye uŋ hé pazózo na olówaŋ waŋ léčhuŋp-s’e hópȟestoya yawáŋkal éyaya ké: “Tuwá mitȟókab hiyáya čháŋšna čhawápȟapȟa na wakté yeló,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ Matȟó íŋš waŋží ahíyayiŋ na; “Tuwá mitȟókab hiyáya čháŋšna blaȟúȟuǧiŋ na wakté yeló,” eyá lowáŋ ké. Hó éyaš Yašlé naȟ’úŋ šni kúŋs akíš’aš’a na míla k’uŋ yuptáŋptaŋ na matȟó uŋ khuwá éyaya čha iyé tȟáŋka k’éyaš nakíphiŋ na čhaŋóžu waŋ él khinážiŋ ké.

Yuŋkȟáŋ Yašlé akhé, “Mačík’ala éyaš tuwá čhaŋwóhaŋ ináȟma čháŋšna pazáŋzaŋ él mníŋ na čhawápȟapȟa ’uŋ,” eyá lowáŋ ké. Heyá yuŋkȟáŋ Matȟó akhé naphíŋ na wakpá waŋ él mničhókab inážiŋ ké. Čhaŋkhé, “Tuwá mničhókaya onápȟa čháŋšna mní él kignúŋg iblámniŋ na čhawápȟapȟa ’uŋ!” eyá lowáŋ ké. Hó čha Matȟó akhé napȟá uŋkȟáŋ waná heháŋyaŋ Yašlé kȟokípȟe šni čhaŋkhé, “Wáŋ, Misúŋ, kú wo. Wačhíŋka kiŋháŋ eháŋni čhačhípȟapȟa kta kȟá. Íŋše lé waškátiŋ na hepȟá-he ló!” eyá čha Matȟó él glí ké.

Héčheš hetáŋhaŋ zuyá yápi yuŋkȟáŋ maštíŋčala waŋ čhaŋkú glakíŋyaŋ hiyáya ké. Héčhena Yašlé: “Wáŋ, Maštíŋčala; nakpá háŋskaska na phuté ȟčiȟčí! Hiyú uŋtȟó. Zuyá uŋyáŋpi čha níš-eyá óyapȟa kte ló,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ Maštíŋčala íŋš, “Éyaš oímayaȟaȟa k’uŋ,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ Yašlé akhé, “Huŋhuŋhí, íŋše ówehaŋhaŋ ‘Pȟeží Ȟóta mnála’ epȟé ’uŋ. Tasé oštéšteya waéčhičiye ka!” eyá yuŋkȟáŋ ognáye wašté čha wičála na ób iyáya ké.

Waná wí khúčiyela yaŋká čha patȟág inážiŋpi na pȟeží wókheya waŋ káǧapi na thimá íyotakapi ȟčeháŋl waná tȟóka eyá ahíhuŋni na aóglutȟewičhayapi uŋkȟáŋ Matȟó thiyópa ot’íŋš yaŋká čha Yašlé heyá ké, “Wáŋ, Misúŋ. Makíyukȟaŋ yo. Miyéš wičháwakhute wačhíŋ ’uŋ,” eyá ké. Heyé k’éyaš tȟóka kiŋ uŋgnáhelaka kakhíyotȟaŋ eyáya čha hétkiya wičhákhuwa íŋyaŋkapi na pahá aísiŋyaŋ khíyotakapi. Yuŋkȟáŋ, tȟóka kiŋ akhé aglíhuŋni na ób kičhízapi. Owátohaŋyaŋ héčhuŋpi na óhaŋketa napȟéwičhayapi čha tȟóka k’uŋ ábeya akhíyagla ké. Éyaš itȟókab iyé líla wičháopi ké.

Yuŋkȟáŋ Yašlé heyá ké, “Itȟó, líla uŋkópi čha waná mázasu kiŋ ihóȟpa hiyúuŋkiyapi kte ló. Tuwá núŋm óta ȟča hiyúuŋyaŋpi héči henáos ohíyapi kte ’uŋ. Na waŋží íŋš čónala hiyúye kiŋ hé uŋmá kiŋ ktépi na yútapi kte ló,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ héčhetulapi čhaŋkhé waná mázasu kašpášpa hiyúkiyapi ké. Matȟó líla óta akhígle ópi čha iyé mázasu óta ȟča hiyúye éyaš ištógmus yaŋkíŋ na héčhuŋ čha kȟoháŋ Yašlé Maštíŋčala kičhí ókšaŋtaŋhaŋ amánuŋpi ké. Waná henála yuŋkȟáŋ Matȟó itȟáŋokšaŋ čónala yuhá (amánuŋpi kiŋ uŋ) čha ktépi kta kéyapi yuŋkȟáŋ héčhetukila čhaŋkhé ktépi škhé. Hó éyaš yútapi šni.

Yuŋkȟáŋ Yašlé Maštíŋčala hekíya ké, “Hó, itȟó, waná wakȟáŋyaŋ wówahiŋ kta čha iyáyiŋ na Uŋčí tȟa-čhéǧa k’uŋ hé makáku wo,” eyá ké. Čha Maštíŋčala psípsil pahá aínab iyáyiŋ na áškaŋ šni s’e čhéǧa waŋ yuphíya wiyákpa čha aglí ké. Yuŋkȟáŋ Yašlé hé é šni kéyiŋ na akhé hiyóye ší na heháŋl čhéǧa waŋ šá líla wašté aglí ké. Akhé hé é šni kéyiŋ na tȟókeča waŋ akú ší čhaŋkhé waŋží tȟoyéla wašté čha aglí ké. Héčhuŋ k’éyaš akhé hé é šni kéya čhaŋkhé akhé iyáya uŋkȟáŋ čhéǧa waŋ áta šilyéla ȟuȟúǧahaŋ čha aglí ké. Yuŋkȟáŋ Yašlé, “Wáŋ, wačhíŋtȟuŋšni-la! Nakéš hé é yeló, eháš iníč’iȟaȟa yeló!” eyá ké.

Waná tȟaló eyá iyóȟpeyiŋ na Maštíŋčala wayáotȟaŋiŋ ší čha éyapaha ománi yuŋkȟáŋ enánataŋhaŋ wamákȟaškaŋ kiŋ iyúha, matȟápiȟ’a yéš kȟó ahíhuŋni ké. Hípi na íŋyaŋ blaská waŋ akáŋl Yašlé itȟáŋčhaŋ égnakapi čha waná wičháša tȟáŋka ič’íla na ištógmus ǧúŋǧa yaŋká-haŋ yuŋkȟáŋ ečháŋl wamákȟaškaŋ k’uŋ táku iȟ’áŋ-he uŋ hená, pápa kȟóya, áta ikhíničapi škȟé.

Hó čha khuwá éwičhayayiŋ kte éyaš íŋyaŋ k’uŋ éna uŋzé kiŋ iyáskapa čha líla páŋ éyaš ečháŋl ábebekiya khiglápi škhé. “Pápa mič’íčhaǧe ’uŋ!” eyáya čhéya úŋ yuŋkȟáŋ kȟoháŋ uŋkčékhiȟa waŋ pápa uŋ yuhá kiŋyáŋ hiyáya čhaŋkhé waŋglákiŋ na iyótaŋ líla čhéya-haŋ ké. Ičhúŋhaŋ, píško eyá itȟáŋokšaŋ okíŋyaŋpi čha heyá páŋ; “Misúŋ, misúŋ, theȟíya maŋké ló! Úŋšimala po!” eyá ké.

Hó éyaš él étuŋwe šni okíŋyaŋ-haŋpi yuŋkȟáŋ heháŋl, “Ničhíŋča kiŋ wičhábluonihaŋ kte ló!” eyá wičhákipaŋ. Yuŋkȟáŋ píško uŋ waŋží khúčiyela kiŋyáŋ hiyú na kawáŋkal khigníŋ na él líla úŋkče hiŋglé kač’úŋ Yašlé kákhi tókhiya áta kaȟláya iȟpéya ké. Yuŋkȟáŋ Yašlé heyé, “É, šilyéla! Íŋše ikčéya maŋká-he k’uŋ! Tuwáš heháŋyaŋ ohítiya hokší-thekíȟila ka,” eyíŋ na nážiŋ hiyáyiŋ na héčhena uŋkčékhiȟa waŋ pápa kiŋ khí k’uŋ hé iyátȟab yíŋ na mní waŋ él ihúŋni ké.

Mni-máhel étuŋwaŋ yuŋkȟáŋ héčhiya uŋkčékhiȟa uŋ hé yaŋkíŋ na pápa waŋ amánuŋ k’uŋ hé ahípazo s’eléčheča. Hó čha Yašlé líla čhaŋzékiŋ na kignúg iyáya ké. Wakpála čheté él yutȟáŋtȟaŋ olé k’éyaš oníya ptéčela čha héčhetu khéš óhaŋketa nawáŋkal khiglá ké. Šeháŋštukȟa waná íŋyaŋ eyá ičú na pȟaǧé él aígluskitiŋ na akhé kignúg iyáya ké. Hó éyaš tké kiŋ uŋ okáspiŋ na khutákiya iyáya yuŋkȟáŋ niyášni t’íŋ kta čha tokhéčela kpaptíŋ na puzáta khihúŋni ké.

Yuŋkȟáŋ leyáš halháta k’uŋ čhaŋ-wáŋkal yaŋkíŋ na pápa kiŋ kiyúta-he éyaš mní kiŋ míyoglas’iŋ s’e ȟpáyiŋ na hé Yašlé gnáye, éyaš abléze šni ké. Waná waštéyela tȟebkhíyiŋ na iyáyiŋ kta háŋl Yašlé ihúkhul kašé na kaítuŋkab gliȟpáyiŋ na waŋkál étuŋwaŋ ȟpáya yuŋkȟáŋ waŋyáŋka škhé. Heháŋyela oíhaŋke.