Wíglisapa Oíyaye Tȟáŋka kiŋ Lakȟóta na Dakhóta Óta Khipážiŋpi
Talli Nauman (Wičhózani na Makȟóčhe Wówapi-Owá Itȟáŋčhaŋ) lé owá
Ištáwičhayazaŋ Wí inápčiyuŋka, 2016
ÍŊYAŊ ČHÚŊKAŠKE – Íŋyaŋ Woslál Háŋ ektá oyáte kiŋ wíglisapa oíyaye tȟáŋka waŋ wíglisapa okȟólakičhiye tȟaŋkíŋkiŋyaŋ eyá káǧapi kta awáčhiŋpi čha khušéyiŋ kte ȟčiŋ škáŋpi. Wígli oíyaye tȟáŋka kiŋ (“Dakota Access Pipeline” naíŋš “Bakken Pipeline” eyápi kiŋ hé) Miwátani
na Ȟewáktokta na Pȟaláni tȟa-mákȟočhe etáŋhaŋ itókaǧatakiya-wiyóhiyaŋpatakiya Pešlékhe Oyáte Makȟóčhe ihúŋniyaŋ wíglisapa tȟokšú kta škhé.
Lé makhíyutȟapi kȟoktópawiŋǧe sáŋm opáwiŋǧe sáŋm wikčémna yámni sáŋm tópa heháŋyaŋ yuŋkíŋ na Lakȟóta Makȟóčhe ópta ȟpáyiŋ kte. Íŋyaŋ Woslál Háŋ Oyáŋke kiŋ hétu čha óptakiyiŋ kta škhé. Na nakúŋ tóškhe wíglisapa kiŋ ičúpi kiŋ léčhetu kte: makȟá kiŋ íčat’a mní awóslipi na ečhél íŋyaŋ kiŋ wošléčapi kte, wašíčuiya “fracking”.
SD Public Utilities Commission na ND Public Service Commission wóechuŋ tȟáŋka kiŋ lé eháŋni iyówiŋyaŋpi.
Des Moines, IA ektá akhíyapi naháŋ wíglisapa okȟólakičhiye kiŋ tóna khušéya thípi na makȟóčhe gloníčapi kiŋ makȟá wičhákhipi kta okíhipi héči ečháni wóštaŋpi kta kéyapi. Ištáwičhayazaŋ Wí aŋpétu inápčiyuŋka na iwíkčemna kiŋháŋ oyáte eyá lé iyówažapi kiŋ oíye kič’úŋpi okíhipi, wóuŋspe omnáye ogná.
Chaŋnápȟopa Wí aŋpétu iwíkčemna núm sáŋm šákpe uŋ héhaŋ, Íŋyaŋ Woslál Háŋ Waíŋyaŋgkhiyapi Thípi ektá, Lakȟóta/Dakhóta Oyáte é naháŋ Míla Háŋska Akíčhita Wakáǧa Okȟólakičhiye kiŋ mníčiyapi. Tuwé líla óta wóečhuŋ kiŋ lé khipážiŋpi čha ektá ípi.
Na hená waŋží Joye Braun é. Wakpá Wašté Oyáŋke etáŋhaŋ iglói naháŋ wičhóȟ’aŋ kiŋ líla él ígle. Heyé, “Wíglisapa oíyaye tȟáŋka kiŋ lé uŋkíšnala waúŋkiyušičapi kte šni, ečháŋleš uŋkíčhiŋčapi na tȟokáta wičhóuŋčhaǧe eyá naháŋȟči wičhátȟuŋpi šni kiŋ hená kȟó lé wičháhiyagle kte. Na tuwé k’éyaš lél ihútawab thípi kiŋ hená kȟó, tuwépi naíŋš waníyetu tónapi naíŋš tókhel wíyukčaŋpi kiŋ tókȟa šni. Iyúha ȟčiŋ lé akhípȟapi kte kštó,” eyé.
Na nakúŋ wíglisapa oíyaye kiŋ tuktél našléčiŋ na wíglisapa etáŋ makȟá kiŋ apápsuŋ séhiŋgle kiŋháŋ, líla wayúšičiŋ na iyótaŋš mní na wiwíla kiŋ yušíčiŋ kta kéye. Na isáŋm leyé, “Tókheškhe íčhitȟogye wíuŋyukčaŋpi héči éuŋkiktuŋžapi na iyéš ptáyečaska uŋškáŋpi kta waŋ yaŋké, ičhíŋ mní kiŋ uŋ uŋnípi ye,” eyé.
Tóna wóečhuŋ kiŋ khipážiŋpi hená tuwé kiŋ iyúha Očhéthi Šakówiŋ etáŋhaŋ wičhákičhopi. Na heyápi, héčhel itȟáŋčhaŋwičhayapi kiŋ khiyéla iyágna wičhákhuwapi kiŋ slolkíyapi kte, na waánaȟmapi okíhipi kte šni.
Oyáte itȟáŋčhaŋ David Archambault II toháŋtaŋ kiŋ khušéya nážiŋpi kiŋ hená ób’ič’iye. Hékta wí k’uŋ héhaŋ, wówapi káǧiŋ na él tȟawáčhiŋ kiŋ léčhel gluótȟaŋiŋ:
“Oyáte imátȟaŋčhaŋ kiŋ lé wičhóȟ’aŋ óta aíkȟoyake. Iyótaŋš makȟá na mní kiŋháŋ nawéčižiŋ kta yuǧál mič’íčhuŋze ló. Héčhel Oyáte Tȟómničiye kiŋ ób, wóečhuŋ kiŋ lé khipážiŋyaŋ nawážiŋ yeló,” eyé.
“Wíglisapa oíyaye kiŋ Íŋyaŋ Woslál Háŋ Oyáŋke oíčaǧo wazíyata líla ikȟáŋyela Mnišóše Wakpá (Oahe Blé) kiŋ iyúweȟ káǧapi kta škhé. Hé uŋ, oyáte kiŋ wíglisapa kiŋ naslí hinápȟe séhiŋgniŋ na wakpá mní kiŋ átaya yušíčiŋ kta ikȟóuŋkipȟapi. Héčhetu háŋtaŋš oyáte kiŋ uŋkóȟ’aŋšuŋkečapi kte ló.
“Hó éyaš, wíglisapa okȟólakičhiye kiŋ tókȟašniyaŋ waéčhuŋpi okíhipi šni. Tȟóéyaš Akíčhita Wakáǧa Okȟólakičhiye kiŋ makȟóčhe kiŋ iwáŋyaŋkapi na iyówiŋwičhakhiyapi kte héčha. Tȟahékapšuŋ Wí uŋ héhaŋ, Akíčhita Wakáǧa Okȟólakičhiye kiŋ makȟóčhe iwáŋyaŋkapi wówapi waŋ yuótȟaŋiŋpi éyaš Íŋyaŋ Woslál Háŋ Oyáte kiŋ wáŋčagna yašíčapi. Tópakiya glušnápi keúŋkeyapi.
“Tȟokáheya, Okȟólakičhiye kiŋ Íŋyaŋ Woslál Háŋ Oyáte kiŋ wóuŋkiyakapi kta škȟá ečhúŋpi šni keúŋkeyapi. Ičínuŋpa, oyáte wóyuha ikčéka óta waŋkátuya uŋgláwapi čha tókȟakhiyapi šni na agná awíuŋyuŋǧapi šni kiŋ uŋ átaš oslólyapi šni načhéča keúŋkeyapi. Ičíyamni, Okȟólakičhiye kiŋ iyúkčaŋpi ektá wíglisapa opápsuŋ yukhíŋ kta wóinapȟeka waníča kéčhiŋpi s’eléčheča éyaš héčhetu šni keúŋkeyapi. Na ičítopa, Okȟólakičhiye kiŋ Lakȟóta kiŋ átaš awíuŋyukčaŋpi šni na éeye wašíču eyá oyáŋke kiŋ lé itȟáŋokšaŋ thípi kiŋ ečéla wíwičhakičiyukčaŋpi kéya iyáwičhuŋk’uŋpape ló.
“Hó čhaŋkhé oíye wéč’uŋ kta čha wiyóhiyaŋpata Tȟuŋkašila Othí ektá waí na wičháša na wíŋyaŋ tȟaŋkíŋkiŋyaŋ eyá ób mnímičiye. Na táku yaŋké kiŋ lená tȟéhaŋ mahétuya iwóuŋglakapi. Yuŋkȟáŋ wakhí na ióko eháŋl oyáŋke ektá akhé omníčiye waŋ uŋyúhapi. Omníčiye kiŋ lé él Húŋkpapȟa/Iháŋktȟuŋwaŋ óta óuŋpȟapi na takúku héčhetuuŋlapi šni kiŋ hená él hóuŋtȟaŋiŋpi – oyáte wóyuha ikčéka uŋkítȟawapi kiŋ é naháŋ tókhel wíglisapa opápsuŋ yukhíŋ kta wókȟokipȟeke kiŋ, na táku óta nakúŋ. Na ičhúŋhaŋ, Akíčhita Wakáǧa Okȟólakičhiye kiŋ naháŋȟči átaš wóuŋkiyakapi šni kiŋ phiphíya kiksúyewičhawaye. Na hé isáŋpȟa, wówapi wičháwečaǧiŋ na wónihiŋčiye kiŋ lená akhé iwówaglake ló.
“Naháŋ nakúŋ takúku iníhiŋuŋkičiyapi kiŋ Tȟuŋkášilayapi Eháŋni Wičhóȟ’aŋ Wópataŋ Omníčiye kiŋ owíčhawakiyake. Hená é čha Eháŋni Wičhóȟ’aŋ Wópataŋ Wóopȟe kiŋ yuéčhetupi kte kiŋ tȟawówaši kiŋ é. Čha onáȟ’uŋwičhawayiŋ na iyé Akíčhita Wakáǧa Okȟólakičhiye kiŋ wówapi wičhákičaǧapi na uŋkíkiyape ló. Hewíčhakiyapi: Okȟólakičhiye kiŋ taŋyékel Lakȟóta Oyáte kiŋ wówičhakiyakapi šni naíŋš tákuni onáȟ’uŋuŋyaŋpi šni na hé héčhetu šni kéyapi. Na agná toháŋyaŋ wóopȟe ogná škáŋpi šni heháŋyaŋ tákuni iyópteyapi okíhipi kte šni kéya iyópȟewičhayapi.
“Oyáte wóitȟaŋčhaŋ okášpe óta wičhóȟ’aŋ kiŋ lé iwáŋuŋyaŋkapi na uŋkípasipi. Na okó kiŋ lé él Oyáte Tȟómničiye kiŋ mázaska akáb lé apátaŋpi kta yuštáŋpi. Letáŋhaŋ wóslolye olé uŋškáŋpi na tókhel uŋkókihipika wíglisapa oíyaye kiŋ lé khušéya naúŋžiŋpi kte ló. Na tóna óuŋkiyapi na anáuŋkičikšiŋpi čhíŋpi héči hená philáuŋyaŋpi kte ló.
Na lé sutáya uŋkíč’ičhuŋzapi: tókheȟča ke éyaš oyáte kiŋ naúŋkič’ižiŋpi na nakúŋ uŋkítȟa makȟóčhe kiŋ é na mní uŋkítȟawapi kiŋ naúŋkičižiŋpi kte. Wíglisapa oíyaye kiŋ wayúšičiŋ kte kiŋ slol’úŋyaŋpi čha tókhel uŋkókihipika khušéya ophíuŋkič’iyapi na inážiŋuŋkhiyapi kte ló,” eyé.
Lakȟóta Wí Wótȟaŋiŋ Wówapi lé uŋúŋkhiyapi
www.nsweekly.com/news/2016-03-09/More_News/Standing_Rock_Sioux_Tribe_Pipeline_will_affect_fut.html
**Uŋkóglušičapi: Wówapi kiŋ lé él, Íŋyaŋ Woslál Háŋ Oyáŋke oyáte kiŋ iwówičhuŋglakapi naháŋ "Húŋkpapȟa" ewíčhuŋkiyapi. Takómni Huŋkpápȟa Oyáte kiŋ hél thípi éyaš nakúŋ Iháŋktȟuŋwaŋ Dakhóta óta íŋš-eyá hél thípi. Na hená kȟó wičhúŋkiksuyapi kiŋ wašté tkȟá. Héčhuŋk’uŋpi kiŋ uŋ éuŋkičiktuŋža po.
